Çin’in Wuhan şehrinde, Aralık 2019’da çok sayıda kişide akciğer enfeksiyonu (zatürre) görüldü. Bu hastalarda, zatürre yaptığı bilinen mikropların saptanamaması yeni bir bulaşıcı hastalığın ortaya çıktığını düşündürdü.

Hastaların kimliği ve yakın zamanda bulundukları yerler sorgulandığında Çin’in Wuhan şehrinde deniz ürünleri ve çeşitli canlı hayvanların satıldığı bir pazarda çalıştıkları ya da yakın zamanda bu pazarda bulundukları anlaşıldı. Hastalığın ortaya çıktığı mekân böylece tespit edilmiş oldu ve daha fazla insanın hasta olmaması için bu pazar kapatıldı.

Hastalardan 29 Aralık 2019’da alınan numunelerin incelenmesi sonucunda 7 Ocak 2020’de hastalığa neden olan mikrop saptandı. Bu coronavirüs ailesinden daha önce hiç rastlanmamış yeni bir virüs idi. Hastalığa yol açan mikrop Yeni Coronavirüs 2019 (2019-nCoV), yol açtığı hastalığın adı da COVID-19 olarak belirlendi.

Son zamanlarda coronavirüsler insanlığı tehdit eden yeni enfeksiyon hastalıklarına yol açmıştır. SARS hastalığına yol açan bir virüs 2002 yılında yine Çin’de ortaya çıkarken,  MERS hastalığına yol açan bir başka coronavirüs de 2012 yılında Suudi Arabistan’da ortaya çıkmıştır. COVID-19 hastalığına yol açan son coronavirüs hastalığı ile insanlık son 20 yıl için de üçüncü kez yeni bir coronavirüs hastalığı ile yüzleşmek zorunda kalmıştır. Son ortaya çıkan coronavirüsün genetik yapısı SARS coronavirüsü ile yaklaşık %70 benzerlik gösterdiğinden SARS-CoV-2 olarak da adlandırılmaktadır.

Bazı coronavirüs tipleri insanlarda soğuk algınlığı nedenidir. Coronavirüslerin kedi, deve, yarasa gibi bazı hayvan türlerinde bulunan tipleri de bulunmaktadır. Bu virüsler zaman içinde insanlara bulaşabilme ve insanlarda hastalık yapabilme yönünde değişebilirler. İnsanların hayvanlarla yakın teması oluşan bu değişikliğin yayılmasına ve yeni salgınların ortaya çıkmasına neden olur.

Yeni coronavirüsün bilim insanları tarafından bir laboratuvarda geliştirildiği, kaza sonucu yayıldığı ya da saldırı amacıyla bilerek kullanıldığı yönünde iddialarda bulunanlar olmuştur. Günümüze kadar yeni ortaya çıkan enfeksiyon hastalıkları için benzer senaryolar üretile gelmiştir. Maalesef insanlık tarihi canlı mikropların da diğer insanlara karşı silah olarak kullanılmasına tanıklık etmiştir. Henüz yeni coronavirüsün insan yapımı olduğu, bir ülkeye karşı saldırı amacıyla kullanıldığı veya ticari olarak kullanılması amacıyla önceden aşısı ve tedavisinin geliştirildiğine ilişkin bir ipucu bulunmamaktadır.  Enfeksiyon hastalıklarına hâkim olan bilim insanlarının sağduyulu görüşü, coronavirüs veya benzeri mikropların laboratuvarda üretilmeye ihtiyaç duymadan kendiliğinden ortaya çıkmaları için şartların zaten hazır olduğu yönündedir.

Yeni coronavirüs, bilinen diğer coronavirüsler gibi solunum salgıları ile bulaşır. Hasta kişilerin solunum yolu salgılarında virüs bulunur. Bu salgılar, hastaların konuşma, gülme, öksürme ve hapşırma gibi eylemleri sırasında çevreye damlacıklar halinde saçılır. Virüs içeren bu solunum salgısı damlacıklarının, sağlıklı kişilerin ağız, burun ve göz gibi organlarının yüzeyini örten ince tabaka olan mukoza ile temas etmesi hastalığın bulaşmasına neden olur.

Virüs sağlıklı kişiye bulaştıktan sonra solunum yolunda çoğalmaya ve yayılmaya başlar. Hiçbir hastalık belirtisi görülmeyen bir bu sessiz kuluçka süresinin 2-14 gün olduğu düşünülmektedir.

Kuluçka süresinden sonra, kişiden kişiye değişen hastalık belirtileri ortaya çıkmaya başlar.  Yüksek ateş, öksürük ve nefes darlığı hastalığın en belirgin belirtileridir. Solunum yolu hastalığı yapan virüslerin genel hastalık belirtisi olan burun akıntısı ve boğaz ağrısı da görülebilir.

Hastalığın kesin tanısı
Hastalığın kesin tanısı yeni coronavirüsün (2019-nCoV, SARS-CoV-2) Sağlık Bakanlığı HSGM Mikrobiyoloji Referans Laboratuvarları’nda özel olarak geliştirilmiş moleküler PCR testi ile konulabilir. Henüz ticari bir tanı testi bulunmamaktadır.

Hastalık ileri yaşta (>65 yaş) ve altta yatan hastalığı olan (akciğer hastalığı, organ yetmezliği, kanser, diyabet, bağışıklık sistemini baskılayan hastalık) kişilerde daha ağır seyretmekte, ölüm ile sonuçlanan zatürre görülebilmektedir. Çocuk ve gençlerde, sağlıklı erişkinlerde hastalık nispeten daha hafif seyretmektedir.

SARS salgını 744 ölüm ile yaklaşık %10, MERS salgını 858 ölüm ile yaklaşık %37 oranında hastanın hayatını kaybetmesine neden olurken COVID-19 salgınında bu oran yaklaşık %2 dolayındadır. 

Günümüzde coronavirüslere etkili olduğu kesin olarak kanıtlanmış ilaç bulunmamaktadır. Oseltamivir, remdesivir, lopinavir-ritonavir gibi bazı ilaçların etkili olabileceğini düşündüren veriler bulunsa da henüz yeterli kanıt elde edilememiştir. Bu nedenle güncel tedavi hastaların özellikle solunum ve dolaşım sistemleri açısından desteklenmesinden ibarettir. Bu destekle hasta hayatta tutulabilirse, bağışıklık sisteminin virüs ile mücadeleyi kazanması ve hastalığı sonlandırması beklenir.

Hastalığa yakalanmış kişilerin, özellikle hastalık belirtileri görüldüğü sürece bulaştırıcı oldukları düşünülmekte ancak bulaştırıcılığın ne zaman sonlandığı kesin olarak bilinmemektedir.

Yeni coronavirüs bulaşıcı bir hastalıktır.  Korunmada en etkili yöntem virüsü taşıyan hasta kişilerle temas etmekten kaçınmaktır. Salgından en çok etkilenen Çin başta olmak üzere hastalığın görüldüğü ülkelere bizzat seyahat etmiş veya seyahat etmiş biriyle yakın teması olan kişilerden hastalık belirtisi taşıyanlarla temastan kaçınılmalıdır. Hastalığın insandan insana bulaşması için 1 metreden yakın temas risklidir. Coronavirüsün de dâhil olduğu solunum virüslerinden korunmak için el temizliğine dikkat edilmeli, temiz olmayan eller göz, ağız ve buruna götürülmemelidir.

Yeni coronavirüse karşı henüz geliştirilmiş bir aşı bulunmamaktadır. Ancak aşı geliştirme çabaları sürmektedir. Bu çabaların sonucunu yaşanan salgının gidişi belirleyecektir.

Karantina uygulaması bütün enfeksiyon hastalıkları için etkili bir yöntemdir. SARS ve MERS gibi diğer coronavirüs salgınlarında karantina uygulaması etkili olmuş ve hastalığın sonlanmasına ya da sınırlı kalmasına neden olmuştur. Ancak solunum yoluyla kolayca bulaşan bir hastalık için karantina uygulanması büyük güçlükler taşımaktadır.

Hastalığın kaynağı olan Çin’den dünyanın diğer bölgelerine yayılmasını engellemek için çok büyük bir şehir olan Wuhan’da toplu taşıma araçlarının kullanımı yasaklanmış, şehire giriş ve çıkışlar durdurulmuş, maske kullanımı zorunlu hale getirilmiştir. Bu sıkı önlemlere rağmen salgın henüz kontrol altına alınamamış, virüs Çin dışında çok sayıda ülkeye yayılmıştır. Hastalığın bütün dünyayı etkileyen bir pandemi düzeyinde seyretmesi şaşırtıcı olmayacaktır.

Yeni coronavirüs küresel olarak 32 ülkeye yayılmış, 78.817 kişide enfeksiyon doğrulanmış, 23.290 kişi hastalığı atlatmış ve 2.462 kişi hayatını kaybetmiştir (23 Şubat 2020). Salgın ile ilgili son veriler Johns Hopkins sayfasından izlenebilir.

Dünyadaki bütün ülkeler gibi ülkemiz de yeni coronavirüs salgını açısından risk altındadır. Sağlık Bakanlığımız salgının çıkışından itibaren hastalıkla ilgili çalışmalara başlamıştır. Konu ile ilgili bir bilim kurulu oluşturulmuş, hastalığın kontrolü için sağlık çalışanlarını eğitmeyi amaçlayan bir rehber hazırlanmış ve zamanla güncellenmiştir. Halkı virüsün bulaşını engelleyecek hijyen önlemleri konusunda bilgilendiren afiş ve broşürler hazırlanmıştır. Hastalığın tanısını koymayı sağlayan bir ulusal tanı testi geliştirilmiştir. Çin’de bulunan bir grup ülkemize getirilerek karantinada tutulmuş ve virüs taşımadıkları anlaşılıncaya kadar karantina da tutulmuştur. Çin başta olmak üzere hastalık kaynağı olabilecek bölgelerden seyahat ve olası hastalık kaynağı olabilecek hayvan ve hayvan ürünleri gibi malzemelerin ülkeye girişi yasaklanmıştır. Salgın görülmesi halinde hastaların tedavilerinin yürütüleceği hastaneler belirlenmiş ve ilgili hazırlıklar yapılmıştır.

Hastalık komşu ülkelere kadar gelmiş, ülkemizin kapısını çalmıştır.